✅ تعریف کلی سندروم X شکننده
سندروم X شکننده (FXS) شایع‌ترین علت ارثی عقب‌ماندگی ذهنی و یک اختلال ژنتیکی مرتبط با ژن FMR1 است که روی کروموزوم X قرار دارد. این بیماری در اثر تکرار بیش از حد سه‌نوکلئوتید CGG در ناحیه پروموتر ژن FMR1 رخ می‌دهد که منجر به خاموش شدن ژن و عدم تولید پروتئین FMRP می‌شود.
🧬 بررسی مولکولی سندروم X شکننده
1. ژن درگیر:
FMR1 روی بازوی بلند کروموزوم X در موقعیت Xq27.3
2. تکرار CGG:
نوع آلل تعداد تکرار CGG وضعیت ژنتیکی
| نرمال | 5–44 تکرار | عملکرد طبیعی ژن FMR1 |
| خاکستری (Intermediate) | 45–54 | بدون علامت، اما ممکن است در نسل بعد افزایش یابد |
| پری‌میوتیشن | 55–200 | افراد معمولاً علامتی ندارند اما در نسل بعد ممکن است به فول میوتیشن تبدیل شود |
| فول میوتیشن | >200 | ژن FMR1 خاموش شده و FMRP تولید نمی‌شود؛ منجر به سندروم X شکننده |
3. پروتئین درگیر:
FMRP (Fragile X Mental Retardation Protein)
نقش در تنظیم ترجمه RNA در سیناپس‌های عصبی
🧪 روش‌های تحلیل مولکولی (Molecular Analysis)
1. PCR (Polymerase Chain Reaction)
برای تعیین تعداد تکرار CGG، مخصوصاً در محدوده نرمال تا پری‌میوتیشن.
2. Southern Blot
برای تشخیص فول میوتیشن، تعیین متیلاسیون پروموتر و اندازه قطعات DNA.
- تنها روش مطمئن برای شناسایی متـیلاسیون و خاموشی ژن FMR1
3. Methylation-specific PCR (MS-PCR)
برای بررسی وضعیت متیلاسیون پروموتر FMR1 با حساسیت بالا
4. Triplet-Primed PCR (TP-PCR)
برای شناسایی فول میوتیشن‌های بسیار بزرگ که در PCR معمولی قابل تشخیص نیستند.
🧬 بررسی سیتوژنتیکی سندروم X شکننده
1. آنالیز کروموزومی کلاسیک (G-banding)
در سلول‌های کشت‌شده با محیط کم‌فولات، می‌توان ناحیه شکننده (fragile site) را در Xq27.3 مشاهده کرد.
- حساسیت پایین (~80%)
- نیاز به شرایط خاص کشت سلولی
- امروزه کاربرد کمتری دارد
2. FISH (Fluorescence In Situ Hybridization)
استفاده محدود در بررسی حضور ژن FMR1 یا حذف آن، نه تکرارهای CGG
👩⚕️ مقایسه افراد دارای پری‌میوتیشن و فول میوتیشن
ویژگی پری‌میوتیشن - فول میوتیشن
| تعداد تکرار CGG | 55–200 | >200 |
| وضعیت متیلاسیون | عموماً غیرمتیله | متیله (خاموشی ژن) |
| سطح FMRP | کاهش یافته | بسیار کم یا صفر |
| علائم | اغلب بدون علامت، ممکن است FXTAS یا FXPOI داشته باشند | عقب‌ماندگی ذهنی، اوتیسم، مشکلات گفتاری |
| انتقال ژنتیکی | ممکن است به فول میوتیشن در نسل بعد تبدیل شود | معمولاً از مادر منتقل می‌شود |
| خطر FXTAS (در مردان بالای 50 سال) | بالا | ندارد |
| خطر FXPOI (یائسگی زودرس در زنان) | بالا | ندارد |
🧫 غربالگری و تشخیص پیش از تولد
- آزمایش مولکولی FMR1 برای زنان ناقل پری‌میوتیشن برای بررسی خطر انتقال به جنین
- امکان انجام آمنیوسنتز یا بیوپسی پرزهای کوریونی (CVS) جهت بررسی جنین
🔍 جمع‌بندی
- سندروم X شکننده در اثر تکرار CGG در ژن FMR1 و خاموشی آن رخ می‌دهد.
- روش‌های مولکولی مانند PCR و Southern blot ابزار اصلی تشخیص هستند.
- افراد دارای پری‌میوتیشن ممکن است ناقل بدون علامت باشند ولی در معرض خطراتی چون FXTAS یا FXPOI قرار دارند.
- افراد با فول میوتیشن معمولاً دارای علائم بالینی شدید هستند.
دیدگاه خود را بنویسید